12 Mart rejiminin İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Faik Türün vardı, hatırlar mısınız? Latin Amerika romanlarından çıkma karanlık yüzlü bir general. Kontrgerilla dairesinin başı olduğu, Ziverbey köşkündeki işkenceli sorguları bizzat yönettiği söylenirdi. 12 Mart darbesinin asıl mimarıydı; daha doğrusu “sol” kılıklı ulusalcı-Baasçı ekibi tasfiye edip darbeyi “sağ”-muhafazakar çizgiye çeken takımın başıydı, genelkurmay başkanı Memduh Tağmaç’la birlikte. 1980’de AP’nin cumhurbaşkanı adayı da oldu.
Abisi Tevfik Türüng de o dönemde generaldi. Kızıldere’de Mahir Çayan’la on arkadaşının öldürüldüğü operasyonu yönetmişti. Deniz Gezmiş’in idamında da hazır bulunmuş. Faik Paşa da aslen Türüng imiş, telaffuz zorluğundan ötürü olacak, değiştirmiş.
Türüng neymiş diye bakıyoruz. Gümüşhane’nin Kelkit ilçesinde köy, yeni adı Bindal. Paşa kardeşler oralı mı? Bilmiyorum. Divriği Türünk (Çukuröz), Merzifon Türnüg (Sarıbuğday), Gümüşhane-Kürtün Türnik (Günyüzü), Samsun-Havza Türnik (Yaylaçatı), Gümüşhane-Şiran Törnik (Boğazyayla), Sivas-Ulaş Törnük (Korubaşı) köyü de olabilir. Ama Kelkit Türkiye’nin nüfusa oranla en çok faşist yetiştiren ilçesidir, oraya yakışırlar.
Coğrafi dağılım size hemen ipucunu sağlamalı: Doğu Anadolu’dan Amasya-Tokat’a uzanan üçgen, evet, Ermenice. Sert r ile trnig դռնիկ veya turnig դուռնիկ “kapıcık, küçük geçit”. Google Earth’ten teker teker kontrol ettim. İstisnasız yedisi de ilgili ilçenin dış kenarında, dağ geçidine giden dar bir vadi veya boğaz içinde. Genel kural: Ermenice (ve Rumca) yer adlarında kalın ünlü dizisi Türkçede ince ünlü olur (u > ü). Ermeniceye özgü ünsüz yığışmaları Türkçede genellikle araya katılan yuvarlak ünlü (o/ö/u/ü) ile telafi edilir.
Bir yerin adının nece olduğuna karar vermeden mutlaka yakın çevreyi de hesaba katmak lazım. Kelkit’in tabii kendisi Ermenice. 4. yy’dan itibaren tüm tarihi kaynaklarda Kayl ked Գայլգետ diye geçer, yani “kurt ırmağı”. Yunancası 1. yy’da Strabon ile 2. yy’da Ptolemaios’un değindiği Lykos Λύκος, yani “kurt ırmağı”. Ta o zamandan bilmişler ne mal olacağını.
İlçedeki 85 köy ve kasabadan 25 kadarı geçen yüzyıl başı itibariyle Türkçe (İğdiş, Akdağ, Cemalli, Deliler, Karacaviran, Çevirme, Kızılca, Mahmatlı, Sarışeyh...). Bunların çoğu ilçenin güneyindeki marjinal arazilerde; sonradan iskan edilmiş yerler olmaları kuvvetle muhtemel. 30 kadar yer kesin Ermenice (Ançrti, Xndzori, Sıpanazad, Aşodi, Mangud, Surpkrikor > Sipikör, Morokom, Tarbas, Pernig, Posig...). Birkaçı Türkçe görünüyor ama pek şüpheli (Deredolu? Dölek? Devekorusu?). Mesela Kömür köyünde kömürle ilgili bir belirti yok, belli ki aslı Ermenice Komer (“hayvan damları”). Yirmiye yakın yer adını çözemedim. En kuzeyde, yani Karadeniz dağlarına sırt veren birkaçında (Gedil, Geletürne, Bandula...) Rumca kokusu alıyorum ama emin değilim. Biri (Gundeherek) Kürtçe olabilir, zaten Badıllı aşiretiymiş, ama “Türkmen” olduklarını söylüyorlar.
Kelkit ilçesinde bildiğim kadarıyla 19. yy sonunda gayrimüslim Ermeni nüfus yok. Belli ki daha önce araziye intibak etmişler. Hatta eğer paşalar buralıysa, belli ki iyi intibak etmişler.
