Bu da Kafkasya muhaciri yerleşimleri. Büyük çoğunluğu Çerkes ve Abhaz (Abaza); ama Çeçen, Oset, Dağıstanlı (Kumık, Avar, Lezgi), Karaçay ve Nogay da var. Gürcüleri dahil etmedim. Karapapak ve Terekemeler de burada değiller.
 |
| 827 Kafkas göçmeni yerleşimi |
Tümü 1864'ü izleyen büyük Kafkas göçünün ürünüdür. Ruslar tarafından göçe zorlandılar; belki bir milyona yakın mülteci, şimdiki Suriyeli göçünü andıran zorlu koşullarda Osmanlı'ya sığındı. 1895 ve 1915 misillemelerini hazırlayan kötü emsallerin ilkidir desek yanlış olmaz.
Devlet Rumeli muhacirlerini genellikle dağıtmayı yeğlerken Kafkaslıları topluca iskân etmiş görünüyor. Belki feodal yapı (ya da silah dengesi) bunu zorunlu kılmıştır. Bellibaşlı yoğunluk alanları, batıdan doğuya: Biga-Gönen-Manyas hattı, Yalova-Karamürsel, Sapanca-Hendek-Düzce, Sinop, Bafra, Çarşamba, Kayseri Pınarbaşı, Maraş Göksun ve Maraş Andırın.
Yerleşimlerin pek çoğuna zamanın padişahı onuruna Aziziye adı verilmiş; sonra devir değişince birçoğu sırayla Hamidiye ve Reşadiye olmuş. Dönemin popüler şehzadelerinin adıyla Selimiye, Mecidiye, Burhaniye ve Ertuğrul olanlar da var. Hayriye, İhsaniye, Naimiye, Rızaiye, Şükraniye gibi adlar mültecilerin (ya da onlar adına karar verenlerin) şükranını dillendirmiş. Cumhuriyetten sonra milli kültürümüze daha uygun isimler (Yeşildere, Yeşiltepe, Yeşilvadi, Yeşilyayla, İlkkurşun vb.) tercih edilmiş. Yerleşimlerin çoğunun 1910-1920 dolaylarında kaydedilmiş Çerkesçe veya Abhazca isimleri var; fakat bunların hiçbir zaman resmi statüsü olmamış sanırım.
Varto ve Ahlat civarında birkaç örnek dışında Doğuya hiç iskân edilmemeleri ilginç.
Haritadaki noktalar Çerkes vb. köyü olarak kurulanlar. Büyük çoğunluğu sonradan gelen göçlerle homojenliğini kaybetmiş; bazılarında Kafkas kökenli kimse kalmamış. Doğrusu bunları "20. yy başında Kafkas göçmeni yerleşimi" diye işaretlemem lazım. Teknik bir nedenle şimdilik düzeltmiyorum; düzelteceğim.
Şu haritaya bakarsanız hala Çerkesçenin yoğun olarak konuşulduğu birkaç cep varmış, başta Kayseri Pınarbaşı. Ama korkarım bu harita da epey eski, belki 1970-80'lerin durumunu belgeliyor.
